Czy warto mieć prawidłowe ciśnienie krwi?

Czy warto bić się o tę sól? Czy faktycznie istotne jest obniżanie ciśnienia? Czy jest to dobrze udokumentowane, że niższe ciśnienie jest korzystniejsze dla zdrowia? W jakim zakresie?

Zdecydowanie warto! Amerykańskie towarzystwa ubezpieczeniowe mają bardzo duże zbiory danych o zależności pomiędzy  pomiarem ciśnienia krwi w gabinecie lekarskim, a faktyczną długością życia. Wartość prostego pomiaru gabinetowego jest  ugruntowana, także pomiary domowe wykonywane przez pacjentów mają dobrze ustalone znaczenie. Dysponujemy jeszcze pomiarami dobowymi ciśnienia krwi, które poszerzają naszą wiedzę o potencjalnych zagrożeniach dla zdrowia w zależności od przebiegu dobowych wartości ciśnienia krwi.

Instytucja to obliczyła przewidywany czas życia dla 45 letniej osoby w zależności od tego jakie ma ta osoba ciśnienie krwi. Trochę inaczej sprawy wyglądają u kobiet i u mężczyzn. Kobieta 45 letnia z ciśnieniem krwi 120/80, które określamy skrótem RR ( od nazwiska Riva Rocci - wynalazcy aparatu do mierzenia ciśnienia) – będzie prawdopodobnie żyła jeszcze 37 lat. Przy RR 130/ 90 prognozowana długość życia wyniesie 35,5 lat ( -1,5 roku),140/95 prognozowana długość życia wyniesie 32 lata ( -5 lat) przy 150/100 prognozowana długość życia wyniesie 28,5 lat ( -8,5 lat) 

Dla mężczyzny 45 letniego wg Metropolitan Life Insurance Company  prognozowana długość to 32 lata, przy 130/90 prognozowana długość życia wyniesie 29 lat ( - 3 lata) przy 140/95 prognozowana długość życia wyniesie 26 lat ( - 6 lat)przy 150/100 prognozowana długość życia wyniesie 20,5 lat ( -11,5 lat!) .

W zależności od wysokości ciśnienia krwi ( oraz innych parametrów medycznych) ustalana wysokość składki przy wykupie ubezpieczenia na życie - im wyższe ciśnienie krwi tym wyższa składka. 

W rutynowych pomiarach całodobowych pomiary są zwykle podzielone w sposób arbitralny na część dzienną (w godzinach od 7.00 do 23.00) oraz część nocną (od 23.00 do 7.00 rano). W literaturze międzynarodowej za wyniki prawidłowe w całodobowym pomiarze ciśnienia krwi uważa się wartości poniżej 130/80 mmHg. Dla godzin w ciągu dnia wartości prawidłowe są poniżej 135/85 mmHg, a w ciągu godzin nocnych poniżej 120/70 mmHg. 

Z uwagi na możliwość występowania różnic w poszczególnych populacjach należy otrzymane wyniki całodobowego pomiaru ciśnienia porównywać z normą dla określonej populacji. Za granicę rozpoznawania nadciśnienia w polskiej populacji osób dorosłych przyjmuje się wartości 130/79 mmHg dla średniego ciśnienia w ciągu doby, 134/83 mmHg dla średniego ciśnienia w ciągu dnia oraz 118/69 mmHg dla średniego ciśnienia w ciągu nocy.

W warunkach prawidłowych ciśnienie krwi w ciągu dnia jest wyższe, natomiast w godzinach nocnych ulega obniżeniu. W rytmie dobowym mogą jednak wystąpić pewne odchylenia od prawidłowego przebiegu krzywej ciśnienia, przy czym nieprawidłowości te występują częściej u osób z nadciśnieniem tętniczym. 

Do najczęściej spotykanych nieprawidłowości w dobowym profilu ciśnienia, wymagających interwencji terapeutycznej lub diagnostycznej, należą: odwrócenie dobowego rytmu ciśnienia, niedostateczne obniżenie ciśnienia w godzinach nocnych, wzrost ciśnienia nad ranem oraz zwiększona zmienność ciśnienia w krótkich przedziałach czasowych. Stwierdzenie odwrócenia dobowego rytmu ciśnienia wymaga przede wszystkim przeprowadzenia diagnostyki w kierunku nadciśnienia tętniczego wtórnego. Taki typ krzywej może także wystąpić u osób pracujących w godzinach nocnych. Badania naukowców japońskich wykazały, że u osób z nadciśnieniem tętniczym i prawidłowym dobowym rytmem ciśnienia już podczas pierwszej doby pracy w godzinach nocnych dochodzi do odwrócenia dobowego rytmu ciśnienia. Przy zaprzestaniu pracy w godzinach nocnych po czterech dniach obserwowano przywrócenie prawidłowego dobowego rytmu ciśnienia. Z uwagi na fakt, iż odwrócony dobowy rytm ciśnienia zwiększa zagrożenie wystąpieniem powikłań narządowych, doradzam moim pacjentom unikanie pracy w godzinach nocnych. Gdy odwrócony dobowy rytm ciśnienia nie jest związany z trybem życia lub charakterem pracy, to z terapeutycznego punktu widzenia zwykle sytuacja taka wymaga zastosowania drugiej dawki leku w godzinach wieczornych. W grę może wchodzić podanie drugiej dawki leku z tej samej grupy terapeutycznej, która była podana rano lub podaniu leku z innej grupy terapeutycznej. Z reguły raczej nie stosuje się leków odwadniających w godzinach wieczornych, aby nie wpływały one przez działanie odwadniające na jakość snu.
Dzięki całodobowym pomiarom ciśnienia dowiedzieliśmy się o istnieniu pacjentów, u których dochodzi do obniżenia ciśnienia w godzinach nocnych (tzw. dippers) oraz takich, u których zjawisko to nie występuje wcale lub jest obecne w niedostatecznym stopniu (tzw. non-dippers). Brak obniżenia ciśnienia w godzinach nocnych jest niekorzystny o osób z nadciśnieniem. Niedostateczne obniżenie ciśnienia w godzinach nocnych częściej występuje u osób starszych, z podwyższonym poziomem kreatyniny, cukru, mikroalbuminurią, mających także częściej w wywiadzie powikłania neurologiczne. Spadek ciśnienia w godzinach nocnych o mniej niż 10% związany jest ze zwiększonym zagrożeniem wystąpienia powikłań narządowych, takich jak przerost lewej komory, przerost błony wewnętrznej i środkowej naczyń krwionośnych. Z tego powodu zawsze należy dążyć do uzyskania odpowiedniego obniżenia ciśnienia krwi. Warto wspomnieć, że zjawisko non-dipper może wystąpić także u osób z prawidłowym ciśnieniem krwi, nie mających rozpoznania nadciśnienia tętniczego. W takich przypadkach jest to również sytuacja niekorzystna dla układu krążenia i może objawiać się większą częstością występowania niemego niedokrwienia mięśnia sercowego. Zjawisko takie może dotykać 10% populacji pacjentów z prawidłowym ciśnieniem oraz od 10 do 30% z nadciśnieniem tętniczym. Brak spadku nocnego u osób z prawidłowym ciśnieniem powinien być sygnałem wskazującym na konieczność poszukiwania przyczyny tego zjawiska – może być nim nierozpoznane dotychczas nadciśnienie w początkowej fazie lub cukrzyca.
Wzrost ciśnienia nad ranem jest związany z większym zagrożeniem powikłaniami neurologicznymi. Zapobieganie jego wystąpieniu polega na podaniu wieczornej drugiej dawki leku hipotensyjnego lub stosowaniu leku długo działającego.

Poszczególne nasze aktywności w bardzo zróżnicowanym stopniu wpływają na ciśnienie. I tak na przykład spotkanie czy praca mogą podnieść ciśnienie o 16/13 mmHg do 20/15 mmHg. Prace domowe wymagające aktywności fizycznej to zwyżka ciśnienia o 10/7 mmHg, ale praca przy biurku to zwyżka tylko o 6/5 mmHg. Czytanie książki nie wpłynie znacząco na nasze ciśnienie, które może wzrosnąć o 2 mmHg. Korzystnie na cienieni działa sen – powoduje on obniżenie ciśnienia nawet o 10/ 8mmHg. Nad ranem, około 4 -5 godziny, ciśnienie wzrasta i ponownie obniża się w godzinach 8 -9. Osoby z podwyższonym ciśnieniem powinny sypiać 7-8 godzin, w porze nocnej. Nie zaleca się takim osobom pracy w godzinach nocnych. Obserwacje poczynione na amerykańskich pielęgniarkach pracujących w systemie zmianowym wykazały, że już po dwóch do trzech tygodni dochodziło u nich do tzw. odwrócenia dobowego rytmu ciśnienia. W godzinach nocnych dochodziło u nich do zwyżek ciśnienia, a w ciągu dnia gdy pielęgniarki odpoczywały po nocnym dyżurze ciśnienie obniżało się. Odwrócenie dobowego rytmu ciśnienia jest niekorzystne dla zdrowia – zwiększa ono zagrożenie powikłaniami narządowymi nadciśnienia takimi jak udar mózgu, niewydolność nerek czy zawał serca. Na zagrożenie to są narażone szczególnie osoby z współistniejącą cukrzycą oraz będące w starszym wieku. Zmienność ciśnienia skurczowego ( pierwsza, wyższa wartość) ma większe znaczenie dla prognozowania czy dana osoba będzie przyszłości narażona na wystąpienie powikłań narządowych. I wreszcie ważna wskazówka techniczna – do pomiarów domowych należy używać aparatów z mankietem zakładanym na ramię, nie poleca się aparatów zakładanych na nadgarstek – bowiem nie są dostatecznie dokładne. Jeżeli używany jest aparat nadgarstkowy trzeba pamiętać aby ręka na której jest dokonywany pomiar była ułożona na poziomie serca.

Wraz z każdym skurczem serca powstaje inne ciśnienie i zmienność tego parametru w pewnych granicach ( nieprzekraczających (10 -20 mmHg) jest w pełni normalnym i fizjologicznym zjawiskiem. W życiu codziennym najczęstsza przyczyną wahań i zwyżek ciśnienia jest nieregularne zażywanie leków u osób z nadciśnieniem, oraz stresy i zmienna zawartość jonu sodowego u osób z prawidłowym ciśnieniem krwi.

Zmienność ciśnienia może być krótkoterminowa, dzienna, dobowa oraz sezonowa. Krótkoterminowa zmienność jest związana z oddychaniem oraz częstością serca. Zmienność w ciągu dnia jest związana ze zróżnicowaną aktywności umysłową i fizyczną. W ciągu doby główne zmiany związane są ze snem i czuwaniem. Zmiany sezonowe polegają na wzroście ciśnienia w miesiącach zimowych i obniżeniu w miesiącach letnich – pod wpływem ciepła naczynia krwionośne rozszerzają się i ciśnienie krwi obniża się. Niekiedy zmiany sezonowe ciśnienia odnoszą się do wahań stężenia hormonów w różnych porach roku.